Δεν είναι μυστικό ότι η αερόβια άσκηση είναι ισχυρό αντίδοτο στη βιολογική φθορά. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνών, δείχνει ότι η κολύμβηση μπορεί να προσφέρει μοναδικά οφέλη στον εγκέφαλο.
Η τακτική κολύμβηση έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη μνήμη, τη γνωστική λειτουργία, την ανοσολογική απόκριση και τη διάθεση. Η κολύμβηση μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αποκατάσταση των βλαβών από το στρες και να δημιουργήσει νέες νευρικές συνδέσεις στον εγκέφαλο.
Ωστόσο οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμη να καταλάβουν πώς και γιατί η κολύμβηση συγκεκριμένα, παράγει αυτά τα αποτελέσματα που ενισχύουν την υγεία του εγκεφάλου, γράφει σε άρθρο της η νευροβιολόγος Σίνα Μάθιου.
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο αριθμός των νευρώνων και των συναπτικών συνδέσεων στον ανθρώπινο εγκέφαλο ήταν πεπερασμένος και ότι, όταν καταστραφούν δεν μπορούν να αντικατασταθούν. Όμως αυτή η ιδέα καταρρίφθηκε καθώς οι ερευνητές άρχισαν να βλέπουν άφθονες αποδείξεις για τη γέννηση νευρώνων, ή νευρογένεση, στους ενήλικους εγκεφάλους των ανθρώπων και άλλων ζώων.
Σήμερα, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η αερόβια άσκηση μπορεί να συμβάλει στη νευρογένεση και να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην αντιστροφή ή την αποκατάσταση των βλαβών στους νευρώνες και τις συνδέσεις τους, τόσο στα θηλαστικά όσο και στα ψάρια.
Η έρευνα δείχνει ότι ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους συμβαίνουν αυτές οι αλλαγές ως απόκριση στην άσκηση, είναι μέσω των αυξημένων επιπέδων μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται νευροτροφικός παράγοντας, η οποία προέρχεται από τον εγκέφαλο. Η νευρική πλαστικότητα που διεγείρει αυτή η πρωτεΐνη, έχει αποδειχθεί ότι ενισχύει τη γνωστική λειτουργία, συμπεριλαμβανομένης της μάθησης και της μνήμης.
Μελέτες σε ανθρώπους έχουν αποδείξει μια ισχυρή σχέση μεταξύ των συγκεντρώσεων του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα που κυκλοφορεί στον εγκέφαλο, και της αύξησης του μεγέθους του ιππόκαμπου, της περιοχής του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τη μάθηση και τη μνήμη. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι τα αυξημένα επίπεδα του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα, οξύνουν τις γνωστικές επιδόσεις και συμβάλλουν στη μείωση του άγχους και της κατάθλιψης. Αντίθετα, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει διαταραχές της διάθεσης σε ασθενείς με χαμηλότερες συγκεντρώσεις του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα.
Η αερόβια άσκηση προάγει επίσης την απελευθέρωση συγκεκριμένων χημικών αγγελιοφόρων που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Ένας από αυτούς είναι η σεροτονίνη, η οποία – όταν υπάρχει σε αυξημένα επίπεδα – είναι γνωστό ότι μειώνει την κατάθλιψη και το άγχος και βελτιώνει τη διάθεση.
Σε μελέτες που έκαναν σε ψάρια οι επιστήμονες, παρατήρησαν αλλαγές στα γονίδια τα οποία είναι υπεύθυνα για την αύξηση των επιπέδων του νευροτροφικού παράγοντα που προέρχεται από τον εγκέφαλο, καθώς και ενισχυμένη ανάπτυξη των δενδριτικών αγκαθιών – προεξοχών στους δενδρίτες, ή επιμήκη τμήματα των νευρικών κυττάρων – μετά από οκτώ εβδομάδες άσκησης συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. .
Τα ευρήματα αυτά ενισχύονται από άλλες μελέτες που έγιναν σε θηλαστικά, οι οποίες έδειξαν ότι ο νευροτροφικός παράγοντας που προέρχεται από τον εγκέφαλο, αυξάνει την πυκνότητα των νευρικών αγκαθιών. Αυτές οι αλλαγές έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν στη βελτίωση της μνήμης, της διάθεσης και της ενισχυμένης νόησης στα θηλαστικά. Η μεγαλύτερη πυκνότητα της σπονδυλικής στήλης βοηθά τους νευρώνες να δημιουργούν νέες συνδέσεις και να στέλνουν περισσότερα σήματα σε άλλα νευρικά κύτταρα. Με την επανάληψη των σημάτων, οι συνδέσεις μπορούν να γίνουν ισχυρότερες.
Τι το ιδιαίτερο έχει η κολύμβηση;
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη ποιο είναι το μυστικό της κολύμβησης, αλλά φαίνεται να βρίσκονται κοντά στην ανακάλυψή του. Η κολύμβηση έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό για τα καρδιαγγειακά της οφέλη. Επειδή περιλαμβάνει όλες τις μεγάλες μυϊκές ομάδες, η καρδιά πρέπει να δουλέψει σκληρά, γεγονός που αυξάνει τη ροή του αίματος σε όλο το σώμα. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία νέων αιμοφόρων αγγείων, μια διαδικασία που ονομάζεται αγγειογένεση. Η μεγαλύτερη ροή αίματος μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μεγάλη απελευθέρωση ενδορφινών – ορμονών που συμβάλλουν στη μείωση της έντασης του σωματικού πόνου. Αυτή η αύξηση επιφέρει την αίσθηση ευφορίας που συχνά ακολουθεί την άσκηση.
Οι περισσότερες έρευνες για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η κολύμβηση επηρεάζει τον εγκέφαλο, έχουν γίνει σε αρουραίους. Τα τρωκτικά αυτά, αποτελούν ένα καλό εργαστηριακό μοντέλο λόγω της γενετικής και ανατομικής τους ομοιότητας με τον άνθρωπο.
Μια τέτοια μελέτη απέδειξε ότι η κολύμβηση διεγείρει εγκεφαλικά μονοπάτια που καταστέλλουν τη φλεγμονή στον ιππόκαμπο και αναστέλλουν την απόπτωση ή τον κυτταρικό θάνατο. Η μελέτη έδειξε επίσης ότι η κολύμβηση μπορεί να βοηθήσει στην υποστήριξη της επιβίωσης των νευρώνων και στη μείωση των γνωστικών επιπτώσεων της γήρανσης. Οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη τρόπο να απεικονίσουν την απόπτωση και την επιβίωση των νευρώνων στους ανθρώπους, ωστόσο παρατηρούν παρόμοια γνωστικά αποτελέσματα.
Ένα από τα πιο δελεαστικά ερωτήματα είναι πώς η κολύμβηση ενισχύει τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη. Για να εντοπίσουν πόσο μπορεί να διαρκέσουν τα ευεργετικά της αποτελέσματα, οι ερευνητές εκπαίδευσαν αρουραίους να κολυμπούν για 60 λεπτά καθημερινά επί πέντε ημέρες την εβδομάδα. Στη συνέχεια, η ομάδα εξέτασε τη μνήμη των αρουραίων, βάζοντάς τους να κολυμπήσουν μέσα σε έναν λαβύρινθο νερού με ακτινικούς βραχίονες που περιείχε έξι βραχίονες, συμπεριλαμβανομένου ενός με μια κρυφή πλατφόρμα.
Οι αρουραίοι είχαν έξι προσπάθειες να κολυμπήσουν ελεύθερα και να βρουν την κρυμμένη πλατφόρμα. Μετά από μόλις επτά ημέρες προπόνησης κολύμβησης, οι ερευνητές είδαν βελτιώσεις τόσο στη βραχυπρόθεσμη όσο και στη μακροπρόθεσμη μνήμη, με βάση τη μείωση των λαθών που έκαναν οι αρουραίοι κάθε μέρα. Οι ερευνητές πρότειναν ότι αυτή η ενίσχυση της γνωστικής λειτουργίας θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για τη χρήση της κολύμβησης ως τρόπου αποκατάστασης των βλαβών στη μάθηση και τη μνήμη που προκαλούνται από νευροψυχιατρικές ασθένειες στους ανθρώπους.
Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ανθρώπους, έδωσαν παρόμοια αποτελέσματα που υποδηλώνουν ένα σαφές γνωστικό όφελος της κολύμβησης σε όλες τις ηλικίες. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη που εξέτασε τον αντίκτυπο της κολύμβησης στη νοητική οξύτητα σε ηλικιωμένους, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι κολυμβητές είχαν βελτιωμένη νοητική ταχύτητα και προσοχή, σε σύγκριση με τους μη κολυμβητές. Ωστόσο, η μελέτη αυτή είναι περιορισμένη ως προς τον ερευνητικό σχεδιασμό της, καθώς οι συμμετέχοντες δεν είχαν τυχαιοποιηθεί και έτσι όσοι ήταν κολυμβητές πριν από τη μελέτη, μπορεί να είχαν αθέμιτο πλεονέκτημα.
Μια άλλη μελέτη συνέκρινε τη γνωστική ικανότητα μεταξύ νεαρών αθλητών της ξηράς και κολυμβητών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 20 λεπτά πρόσθιο κολύμπι, βελτίωσαν τη γνωστική λειτουργία και στις δύο ομάδες.
Τα οφέλη της κολύμβησης στα παιδιά
Τα οφέλη της κολύμβησης που ενισχύουν τον εγκέφαλο φαίνεται ότι βοηθούν και τα παιδιά. Μια άλλη ερευνητική ομάδα εξέτασε πρόσφατα τη σχέση μεταξύ της σωματικής δραστηριότητας και του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν νέες λέξεις. Οι ερευνητές δίδαξαν σε παιδιά ηλικίας 6-12 ετών τα ονόματα άγνωστων αντικειμένων. Στη συνέχεια εξέτασαν την ακρίβειά τους στην αναγνώριση αυτών των λέξεων αφού πραγματοποίησαν τρεις δραστηριότητες: χρωματισμός (δραστηριότητα ηρεμίας), κολύμπι (αερόβια δραστηριότητα) και μια άσκηση που μοιάζει με CrossFit (αναερόβια δραστηριότητα), για τρία λεπτά.
Διαπίστωσαν ότι τα παιδιά θυμόντουσαν περισσότερες λέξεις μετά από το κολύμπι, σε σύγκριση με το χρωματισμό και το CrossFit. Αυτό δείχνει ένα σαφές γνωστικό όφελος της κολύμβησης έναντι της αναερόβιας άσκησης, αν και η μελέτη δεν συγκρίνει την κολύμβηση με άλλες αερόβιες ασκήσεις. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι η κολύμβηση, ακόμη και για μικρά χρονικά διαστήματα, είναι ιδιαίτερα ευεργετική για τους νεαρούς, αναπτυσσόμενους εγκεφάλους.
Οι επιστήμονες εξακολουθούν να ερευνούν πόσος χρόνος ή πόσοι γύροι απαιτούνται καθώς και ποιό είναι το καλύτερο στυλ κολύμβησης.
Εδώ και αιώνες, οι άνθρωποι αναζητούν την πηγή της νεότητας. Ίσως η κολύμβηση να είναι ό,τι πιο κοντινό μπορούμε να βρούμε.
