Η μεγαλύτερη γενετική μελέτη των Νεάντερταλ που έχει διεξαχθεί ποτέ παρουσιάζει την κοινωνική οργάνωση μιας κοινότητας που έζησε σε μια σπηλιά της Σιβηρίας πριν από περίπου 54.000 χρόνια.
Ο παραποτάμιος καταυλισμός στους πρόποδες των βουνών Αλτάι στη Σιβηρία φιλοξενούσε μια μικρή κοινότητα περίπου 20 κατοίκων, μεταξύ των οποίων ένας πατέρας και η έφηβη κόρη του, ένας νεαρός άνδρας που μπορεί να ήταν ανιψιός ή ξάδελφός τους, και μια ενήλικη γυναίκα συγγενής δευτέρου βαθμού – πιθανώς θεία ή γιαγιά.
Αυτές είναι μερικές από τις λεπτομέρειες της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής των Νεάντερταλ που αποκάλυψε μελέτη αρχαίου DNA το οποίο ανήκε σε 11 πρώην κατοίκους του σπηλαίου Chagyrskaya, καθώς και τα λείψανα άλλων δύο από το κοντινό σπήλαιο Okladnikov.
«Το γεγονός ότι έζησαν την ίδια εποχή είναι πολύ συναρπαστικό. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα προέρχονταν από την ίδια κοινότητα. Έτσι, για πρώτη φορά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γενετική για να μελετήσουμε την κοινωνική οργάνωση μιας κοινότητας Νεάντερταλ», δήλωσε σε δελτίο τύπου ο Laurits Skov, συν-συγγραφέας της μελέτης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck στη Λειψία της Γερμανίας.
Οι ερευνητές εξήγαγαν DNA από 17 οστά και δόντια που κάποτε ανήκαν σε επτά άνδρες και έξι γυναίκες Νεάντερταλ, εκ των οποίων οι οκτώ ήταν ενήλικες και οι πέντε παιδιά. Η νέα έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences, διαπίστωσε ότι οι γυναίκες ήταν πιο πιθανό να μετακινηθούν από την κοινότητα από ό,τι οι άνδρες.
Προηγούμενες αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν δείξει ότι οι Νεάντερταλ ήταν πιο εξελιγμένοι από ό,τι νομίζαμε, καθώς έθαβαν τους νεκρούς τους και κατασκεύαζαν περίτεχνα εργαλεία και στολίδια. Ωστόσο, ελάχιστα είναι γνωστά για την οικογενειακή τους δομή ή τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας τους.
Η αλληλούχιση του γονιδιώματος των Νεάντερταλ από τον Σουηδό παλαιογενετιστή Svante Paabo, ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με το Νόμπελ Ιατρικής, πρόσφερε νέες πληροφορίες για τους προγόνους μας.
Στο μιτοχονδριακό DNA, οι ερευνητές βρήκαν αρκετές ετεροπλασίες – διακριτές γενετικές υπογραφές που διατηρούνται μόνο για μικρό αριθμό γενεών – οι οποίες ήταν κοινές μεταξύ μεμονωμένων Νεάντερταλ. Αυτό το φαινόμενο, είπαν οι ερευνητές, υποδηλώνει ότι οι συγκεκριμένοι έζησαν και πέθαναν περίπου την ίδια εποχή.
Διαπίστωσαν επίσης ότι η γενετική ποικιλομορφία του DNA του χρωμοσώματος Υ ήταν πολύ μικρότερη από εκείνη του μιτοχονδριακού DNA, το οποίο μεταφέρεται από τη μητέρα. Η μελέτη υπολόγισε ότι δύο από τους άνδρες της κοινότητας μοιράζονταν πιθανώς έναν κοινό πρόγονο ο οποίος είχε ζήσει 450 χρόνια πριν από εκείνους. Αντίθετα, η αντίστοιχη εκτίμηση για τις γυναίκες ήταν περίπου 4.350 χρόνια. Οι ερευνητές εξήγησαν ότι πάνω από το 60% των θηλυκών Νεάντερταλ στη μικρή ομάδα Chagyrskaya είχαν μεταναστεύσει από άλλη κοινότητα. Αυτή η κοινωνική δομή είναι κοινή στις κοινωνίες κυνηγών-συλλεκτών και είναι γνωστή ως πατροτοπική.
Γενικότερα, η κοινότητα είχε εξαιρετικά χαμηλή γενετική ποικιλομορφία – πολύ χαμηλότερη από ό,τι έχει καταγραφεί για οποιαδήποτε αρχαία ή σημερινή ανθρώπινη κοινότητα, αναφέρει η μελέτη. Ωστόσο, ο Κρις Στρίνγκερ, επικεφαλής της έρευνας για την ανθρώπινη εξέλιξη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα, δήλωσε ότι η έλλειψη γενετικής ποικιλομορφίας δεν ήταν απαραίτητα σημαντικός παράγοντας για την εξαφάνιση των Νεάντερταλ, οι οποίοι εξαφανίστηκαν πριν από περίπου 40.000 χρόνια. Είπε ότι άλλες τοποθεσίες όπου ζούσαν Νεάντερταλ, όπως η Vindija στην Κροατία, υποδεικνύουν μεγαλύτερους και πιο ποικιλόμορφους πληθυσμούς.
Οι συγγραφείς της μελέτης δήλωσαν ότι η οικογενειακή ομάδα που αποκάλυψαν μπορεί να μην είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνικής ζωής ολόκληρου του πληθυσμού των Νεάντερταλ.
Οι κάτοικοι των δύο σπηλαίων πιθανότατα αλληλεπιδρούσαν γεγονός που υποστηρίζει τη γενετική σύνδεση μεταξύ τους. Τα σπήλαια Chagyrskaya και Okladnikov βρίσκονται σε απόσταση 100 χιλιομέτρων από το σπήλαιο Denisova – μία από τις σημαντικότερες τοποθεσίες για τη μελέτη της ανθρώπινης εξέλιξης. Η εν λόγω τοποθεσία κατοικήθηκε από Νεάντερταλ, πρώιμους σύγχρονους ανθρώπους και Ντενίσοβαν, ένα εξαφανισμένο είδος ή υποείδος αρχαϊκού ανθρώπου.
